ARCHIWUM - 12. MFF T-Mobile Nowe Horyzonty

"Film jest dla mnie działalnością podobną do wojny partyzanckiej przeciwko wszystkiemu, co jest zdeterminowane, skończone, dogmatyczne i wieczne. Wojnę taką należy toczyć również na polu filmu."

(Dušan Makavejev)

Dušan Makavejev, reżyser i scenarzysta, jedna z czołowych postaci kina jugosłowiańskiego lat 60. i 70., autor kina wyrosłego z bolesnych powojennych doświadczeń wschodnich Europejczyków, zakorzeniony w lokalnej kulturze, odwoływał się jednocześnie do światowych rewolucyjnych nastrojów, naruszał różnego rodzaju tabu - polityczne, obyczajowe, seksualne, w wielu krajach jego filmy były cenzurowane.

Urodził się w 1932 roku w Belgradzie. Studiował psychologię na tamtejszym uniwersytecie, potem będąc już członkiem grup filmowych, uczestnicząc w festiwalach, studiował reżyserię filmową w belgradzkiej Akademii Radia, Telewizji i Filmu. Od 1953 roku tworzył krótkie metraże i dokumenty dla studiów Zagrzeb i Avala.

Jego pierwsze trzy filmy pełnometrażowe, alegoryczne, formalnie inspirowane Brechtem i Godardem: Człowiek nie jest ptakiem (1965), Miłosny przypadek, czyli tragedia telefonistki (1967) i Bezbronna niewinność (1968) zelektryzowały krytykę, były anarchistyczną wizją socjalistycznego Wschodu. Skłonność do radykalnego eksperymentu i braku politycznej poprawności była też cechą późniejszego kina Makavejeva. Jego najsłynniejszy film W.R.: Tajemnice organizmu (1971) jest tego najlepszym przykładem. W 1968 roku Makavejev wyjechał do Stanów Zjednoczonych na stypendium Fundacji Forda. Zajmował się tam postaciami pioniera psychoanalizy Wilhelma Reicha i jego amerykańskich uczniów. Zgromadzone materiały dokumentalne wykorzystał w filmie - polityczno-seksualnej alegorii, rozgrywającej się we współczesnym Belgradzie - który ostatecznie sfinansowała zachodnioniemiecka telewizja. Nagrodzone specjalnym wyróżnieniem jury i nagrodą krytyków FIPRESCI na festiwalu w Berlinie, W.R.: Tajemnice organizmu wywołały skandal, w Jugosławii cenzura zakazała ich wyświetlania, reżyser aż do późnych lat 80. stał się w ojczyźnie persona non grata.

"Filmu o sobie Reich doczekał się na długo przed Kinseyem. Obraz "WR: Tajemnice organizmu", dzisiaj zapomniany, w latach 70. był dziełem kultowym, a nawet mitycznym (w Polsce nie pokazano go nigdy). W czasach apogeum rewolucji seksualnej nakręcił go Jugosłowianin Dusan Makavejev, który przypłacił to wieloletnią emigracją, gdyż w jego komunistycznej ojczyźnie film uznano za niebezpieczny politycznie. Na dokumentalną rekonstrukcję biografii uczonego Makavejev nałożył fabularną historię romansu Jugosłowianki z uciekinierem ze Związku Radzieckiego - miała ilustrować tezę Reicha o związkach między represyjnością polityczną a tłumieniem seksualności. (...) Dzieło Makavejeva było apoteozą wymyślonej przez Reicha rewolucji seksualnej. Zgodną z duchem epoki." ("Newsweek")

Złą sławę Makavejeva ugruntował zrealizowany na emigracji w Kanadzie, uznany za pornograficzny film Sweet Movie (1974). W 1981 roku reżyser nakręcił swój największy przebój kasowy Czarnogóra, czyli perły i wieprze (Montenegro), w którym komentarzowi politycznemu i formalnym eksperymentom towarzyszyła historia gospodyni domowej, mierzącej się z seksualną rewolucją. The Coca-Cola Kid (1985) to kolejna międzynarodowa produkcja Makavejeva, jak zwykle ekscentryczne, satyryczne i nie wolne od erotyki spojrzenie na współczesny świat biznesu. Powrót do kraju zaowocował dwoma filmami o politycznym wydźwięku, w których eksperyment ustępuje bardziej tradycyjnej narracji - Manifest (1988) oraz Gorilla Bathes at Noon (1993).

Od 1974 roku Dušan Makavejev był też wykładowcą, m.in. na uniwersytecie Columbia i na Harvardzie.

Roman Gutek: "Makavejev pozostaje też bardzo nowohoryzontowym twórcą. Trochę jak Godard nieustannie kontestował rzeczywistość, był niezwykle krytyczny i bezkompromisowy w tym, co robił. Jednocześnie forma jego filmów jest niezwykle ciekawa, szczególnie pierwszych obrazów. Poza tym Makavejev angażował się bardzo mocno w politykę i ta bezkompromisowość zyskała mu wielu fanów."