reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Mica Hađzić, Dušan Makavejev
zdjęcia:		Vladeta Lukić
montaż:		Marko Babac
muzyka:		Vojislav Kostić
obsada:		Mija Aleksić
produkcja:		Avala Film
właściciel praw:		Dušan Makavejev
źródło kopii:		FARS
język:		serbski
barwa:		cz.-b.

Satyra opowiadająca o pokusach księgowego, które prowadzą go na przestępczą ścieżkę. W roli głównej – Mija Aleksić.

reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Dušan Makavejev
zdjęcia:		Djordje Jolić, Aleksandar Petković
montaż:		Vuksan Lukovac
produkcja:		Sutjeska Film
właściciel praw:		Film Center Sarajevo
język:		serbski
barwa:		cz.-b.

Krótkometrażowy film o wyborach miss w 1962 roku. Makavejev z kamerą towarzyszy kandydatkom do tytułu najpiękniejszej – podczas przygotowań, sesji zdjęciowych i samych wyborów. Reżyser przygląda się zjawisku z uśmiechem i pewną dozą ironii, dokumentując jednocześnie zmiany obyczajowe zachodzące w Jugosławii na początku lat 60.

 

reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Dušan Makavejev, Momčilo Ilić
zdjęcia:		Branko Perak
montaż:		Marko Babac
muzyka:		Petar Bergamo
produkcja:		Dunav Film
właściciel praw:		Dušan Makavejev
źródło kopii:		Jugoslovenska Kinoteka
język:		bez dialogów
barwa:		cz.-b.

Ten krótkometrażowy dokument opowiada o tym, jak zmienia się jugosłowiańska wieś, której mieszkańcy korzystają z dobrodziejstw motoryzacji. Autami dostarczają na miejski targ owoce i warzywa na sprzedaż. Jednak film Makavejeva ma gorzką wymowę: reżyser zestawia rozwój cywilizacyjny ze scenami pokazującymi konie przygotowywane do uboju. Samochód – owo „nowe zwierzę domowe” – zmienia krajobraz wsi i zastępuje zwierzęta, które dotąd pracowały dla człowieka.

reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Dušan Makavejev
zdjęcia:		Aleksandar Petković, Branko Perak
montaż:		Marko Babac
produkcja:		Dunav Film
właściciel praw:		Dušan Makavejev
źródło kopii:		Filmoteka Narodowa
język:		serbski
barwa:		cz.-b.

Jeden z najbardziej znanych krótkich filmów Makavejevapokazuje przygotowania do obchodów 1 Maja. Lecz reżysera nie interesuje tytułowy pochód. Jego dokument skupia się na ludziach: i tych pracujących, i tych błądzących po ulicach, czasami zagubionych w tłumie. Podpatrywanych mimochodem i ukazanych często z humorem. Jak pisał Makavejev, zależało mu na obrazie człowieka takiego, jakim jest […] – człowieka normalnego, mierzonego miarą jego czasu.

reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Staša Jelić
zdjęcia:		Aleksandar Petković
montaż:		Marko Babac
muzyka:		Mihajlo Živanović
produkcja:		Zora Film
właściciel praw:		Dušan Makavejev
źródło kopii:		Filmoteka Narodowa
język:		serbski
barwa:		cz.-b.

Dzieci bawią się na placu, czołgają się przez dziury w ogrodzeniu i wspinają na płot, próbując go powalić. Film powstał na zamówienie jednej z organizacji kobiecych i miał uświadomić widzom, jak wielką potrzebą w miastach są place zabaw. Precz z płotami zostało jednak dokończone po wzniesieniu muru berlińskiego (1961), a krótkometrażówka o zburzeniu płotu stała się przypowieścią o poszukiwaniu drogi do wolności.

reżyseria:		Dušan Makavejev, Tinto Brass, Puriša Djordjević, Miloš Forman, Buck Henry, Paul Morrissey, Bogdan Tirnanić, Frederick Wiseman
scenariusz:		Uloge Tumače, Dobrila Stojnić, Branko Miličević, Buck Henry, Miloš Forman, Catherine Rouvel, Tinto Brass, Rade Rančić, Srdjan Zelenović
montaż:		Karpo Godina
obsada:		Dobrila Stojanić, Srdjan Zelenović, Branko Miličević, Catherine Rouvel, Sonja Henie, Brooke Hayward
producent:		Karpo Godina
produkcja:		Neoplanta Film
właściciel praw:		Karpo Godina
język:		angielski, serbski
barwa:		kolor i cz.-b.

W 1972 roku podczas belgradzkiego filmowego festiwalu FEST słoweński filmowiec Karpo Godina zaproponował ośmiu reżyserom zrealizowanie kilkuminutowych filmów. Zasady były proste: to samo pomieszczenie, niezmienna pozycja kamery, jeden obiektyw, nie można stosować zoomów i w każdej scenie musi paść zdanie I miss Sonja Henie (zaczerpnięte z komiksu o Snoopym). Tak powstał szalony filmowy eksperyment – zmontowany materiał z Belgradu oraz found footage z Sonją Henie – który od razu znalazł się na czarnej liście jugosłowiańskich władz.

Puriša Djordjević

Właściwie: Mladomir „Puriša” Đorđević. Urodzony w 1924 roku serbski reżyser i scenarzysta. Jego film Poranek był nominowany do Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji w 1967 roku. W tym samym roku na festiwalu w Berlinie wyróżniono go nominacją do Złotego Niedźwiedzia za film San. W 1982 roku jego krótkometrażowe dziełoVeselin Nikolic nagrodzono wyróżnieniem specjalnym na Krakowskim Festiwalu Filmowym. Od swojego debiutu, krótkometrażowego dokumentu Trst z 1947 roku, wyreżyserował 63 filmy.

Filmografia:

Miloš Forman

Urodził się w 1932 roku w Čáslaviu (Czechosłowacja). Jego rodzice zginęli w obozach koncentracyjnych. Studiował w szkole filmowej w Pradze (FAMU). Zadebiutował w 1964 roku filmem Konkurs. Uznanie przyniosły mu kolejne filmy – Czarny Piotruś (1964), Miłość blondynki (1965) i Pali się, moja panno (1967), w których pokazał umiejętność wydobywania z życiowych sytuacji ich tragikomicznego potencjału. Inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku zastała go w Paryżu, skąd wyemigrował do USA. Jego pierwszym amerykańskim filmem był Odlot (1971) nagrodzony na festiwalu w Cannes. Wielkim sukcesem okazała się adaptacja powieści Kena Keseya Lot nad kukułczym gniazdem (1975) uhonorowana pięcioma Oscarami. Po niej przyszły kolejne ważne filmy: Hair, Amadeusz, Ragtime, Skandalista Larry Flynt czy Człowiek z księżyca.

Wybrana filmografia:

Paul Morrissey

Urodzony w Nowym Jorku w 1938 roku amerykański reżyser, scenarzysta i operator. Studiował literaturę na Uniwersytecie Fordham. Na początku lat 60., po pobycie w wojsku i pracy w firmie ubezpieczeniowej oraz jako pracownik socjalny, zaczął realizować krótkie filmy niezależne. W 1965 roku został przedstawiony Andy’emu Warholowi. Od tego momentu rozpoczęła się ich twórcza współpraca. Morrisey nie tylko był reżyserem w Warholowskiej Fabryce, ale też pełnił tam funkcję menedżera. Wespół z Anthonym M. Dawsonem (właśc. Antonio Margheriti), znanym włoskim reżyserem kina gatunkowego, nakręcił horrory Krew dla Draculi oraz Ciało dla Frankensteina, w których główną rolę zagrał Udo Kier. W 1998 roku na Festiwalu Filmów Undergroundowych w Chicago otrzymał nagrodę im. Jacka Smitha za całokształt twórczości.

Wybrana filmografia:

Bogdan Tirnanić

Urodził się w 1941 roku, zmarł w 2009. Jeden z najbardziej znanych serbskich dziennikarzy i krytyków filmowych. Bywał także aktorem – zagrał m.in. w nagrodzonych na festiwalu w Berlinie Młodych latach (Rani radovi / Early Works, 1969) czy w filmie Crni bombarder (The Black Bomber, 1992). W 1981 roku napisał scenariusz do pełnometrażowego filmu Decko koji obecava (The Promising Boy). Wyreżyserował tylko jeden film, krótkometrażową nowelkę filmową, która stanowi część dzieła Tęsknię za Sonją Henie.

Filmografia:

Frederick Wiseman

Urodzony w 1930 roku. Dokumentalista. Z żelazną konsekwencją portretuje amerykańskie instytucje publiczne. W szczegółach odsłania mechanizmy leżące u podstaw systemów szkolnictwa, więziennictwa, gastronomii, przemysłu rozrywkowego i opieki zdrowotnej. Wiseman od lat pracuje według jednego modelu: kolekcjonuje około stu godzin materiału, który nagrywa bez wcześniejszego scenariusza, nie robi wywiadów ze swoimi bohaterami, nie dodaje muzyki ani komentarza. Liczy się tylko rejestracja i montaż, na który przy każdym projekcie reżyser przeznaczał cały rok. Filmy Wisemana (nagradzane na festiwalach w Wenecji, Cannes i Berlinie), przypominające wizualne eseje, dziś zaliczane są do klasyki gatunku.

Wybrana filmografia:

Tinto Brass

Właściwie: Giovanni Tinto Brass. Urodzony w 1933 roku w Mediolanie, włoski reżyser, scenarzysta, montażysta i aktor. Zaczynał jako twórca ambitnego, a nawet awangardowego kina. Za film Krzyk otrzymał w 1970 roku nominację do berlińskiego Złotego Niedźwiedzia, a jego dzieło Wakacje zostało uhonorowane Nagrodą Włoskich Krytyków Filmowych na festiwalu w Wenecji w 1971 roku. W 1969 roku nakręcił swój pierwszy film erotyczny – Czarne na białym – opowiadający o fascynacji białej kobiety ciemnoskórym mężczyzną. W późniejszych latach skupił się na reżyserii utworów, które można zaliczyć do gatunku soft porno (np. Mężczyzna, który patrzy, Frywolna Lola czy Zrób to dobrze!). Jego dzieła wzbudzają kontrowersje i prowokują do dyskusji o granicach miedzy erotyką a pornografią.

Wybrana filmografia:

Buck Henry

Właściwie: Henry Zuckerman. Urodzony w 1930 roku w Nowym Jorku, amerykański aktor, scenarzysta i reżyser filmowy oraz pisarz. Był dwukrotnie nominowany do Oscara: za reżyserię (wspólnie z Warrenem Beattym) filmu Niebiosa mogą zaczekać (1978) oraz za scenariusz (wspólnie z Calderem Willinghamem) do filmu Absolwent (1967). Jest autorem scenariusza m.in. do Za wszelką cenę Gusa van Santa czy No i co doktorku Petera Bogdanovicha. Grał w takich filmach, jak Człowiek, który spadł na ziemię, Paragraf 22 Mike’a Nicholsa, Na skróty Roberta Altmana, Odlot Miloša Formana czy Śniadanie mistrzów Alana Rudolpha.

Filmografia:

reżyseria:		Dušan Makavejev
scenariusz:		Dušan Makavejev
zdjęcia:		Aleksandar Petković, Branko Perak
montaż:		Kleopatra Harisijades
produkcja:		Sutjeska Film
właściciel praw:		Film Center Sarajevo
źródło kopii:		Filmoteka Narodowa
język:		serbski
barwa:		cz.-b.

Uśmiech ’61 to krótki dokument o brygadach młodzieżowych budujących autostradę w Macedonii. Makavejev zestawia propagandowy komentarz z podpatrzonymi scenkami z codziennego życia obozu. Socjalistyczny etos pracy zostaje zderzony z młodzieńczą radością i beztroską, a wakacyjnego nastroju nie psuje ciężka fizyczna harówka. Widać tu oko uważnego obserwatora, a subtelne przesunięcie akcentów podważa agitacyjną wymowę filmu.

Informacje o reżyserze

Dušan Makavejev

Serbski reżyser i scenarzysta, związany z jugosłowiańską Nową Falą. Urodził się w 1932 roku w Belgradzie (Królestwo Jugosławii). Studiował psychologię na Uniwersytecie w Belgradzie, a następnie reżyserię w belgradzkiej Akademii Teatru, Filmu, Radia i Telewizji. W latach 50., podczas studiów uniwersyteckich, podobnie jak jego francuscy rówieśnicy z kręgu Nowej Fali, zajmował się krytyką filmową; współpracował z klubem filmowym Beograd, próbował także swoich sił w teatrze jako aktor i reżyser. Pierwsze amatorskie filmy krótkometrażowe Makavejev realizował od 1953 roku. Jako uważny obserwator rzeczywistości odnalazł się w dokumencie, który w znaczący sposób wpłynął na jego metodę twórczą. Autorski „charakter pisma” widać w długometrażowym debiucie Człowiek nie jest ptakiem z 1965 roku. Jego czwarty pełny metraż, film WR – tajemnice organizmu (1971), wzbudził wiele kontrowersji, powodując nawet to, że reżyser naraził się jugosłowiańskim władzom. Makavejev wyemigrował wówczas do Francji i przez blisko 20 lat pracował za granicą; odwiedzał Stany Zjednoczone, m.in. na zaproszenie fundacji Francisa Forda Coppoli. Do ojczyzny powrócił w latach 90., dziś mieszka w Belgradzie i Paryżu. Jego filmy były prezentowane na najważniejszych festiwalach filmowych (Cannes, Berlinale). Zasiadał w jury festiwali w Berlinie (1970) i Wenecji (2004). W 1998 roku otrzymał nagrodę specjalną na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w São Paulo.

Filmografia

1953 Jatagan mala (doc., short)

1955 Pieczęć / Pečat / The Seal (short)

1957 Rozbite lustro Antoniego / Antonijevo razbijeno ogledalo / Anthony’s Broken Mirror (short)

1958 Nie wierzcie w pomniki / Spomenicima ne treba verovati / Don’t Believe in Monuments (short)

1958 Album pszczelarza / Slikovnica pčelara / Beekeeper’s Scrapbook (doc., short)

1958 Śniące kolory / Boje sanjaju / Colors Are Dreaming (doc., short)

1958 Przeklęte święto / Prokleti praznik / Damned Holiday (doc., short)

1959 Co to jest rada zakładowa? / Što je radnički savjet? / What Is a Workers’ Council? (short)

1961 Edukacyjna bajka / Pedagoška bajka / Educational Fairy Tale (short)

1961 Ene, due, rabe / Eci, pec, pec / One Potato, Two Potato (short)

1961 Uśmiech ’61 / Osmjeh ’61 / Smile ’61 (short)

1962 Miss Piękności ’62 / Ljepotica ’62 / Miss Beauty ’62 (doc., short)

1962 Film o książce / Film o knjizi A.B.C. / Film About a Book (short)

1962 Pochód / Parada / Parade (doc., short)

1962 Precz z płotami / Dole plotovi / Down with the Fences (short)

1964 Nowe zwierzę domowe / Nova domača životinja / New Domestic Animal (doc., short)

1964 Nowa zabawka / Nova igračka / New Toy (short)

1965 Człowiek nie jest ptakiem / Čovek nije tica / Man Is Not a Bird

1967 Miłosny przypadek, czyli tragedia telefonistki / Ljubavni slučaj ili tragedija službenice P.T.T. / Love Affair, or the Case of the Missing Switchboard Operator

1968 Bezbronna niewinność / Nevinost bez zaštite / Innocence Unprotected (doc.)

1971 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (short)

1971 WR – tajemnice organizmu / W.R. – Misterije organizma / WR: Mysteries of the Organism

1974 Sweet Movie

1974 Politfuck (as Sam Rotterdam, segment in Wet Dreams)

1981 Czarnogóra, czyli perły i wieprze / Montenegro / Montenegro – Or Pigs and Pearls

1985 Coca-Cola Kid / The Coca-Cola Kid

1988 Manifest / Manifesto

1993 Goryle kąpią się w południe / Gorila se kupa u podne / Gorilla Bathes at Noon

1994 Dziura w duszy / Rupa u duši / A Hole in the Soul (doc.)

1995 Duńskie dziewczyny pokazują wszystko / Danske piger viser alt / Danish Girls Show Everything (co-dir.)

Opracowanie: Marta Miś