Niemcy, rok 90 – punkt zero

Germany Year 90 Nine Zero / Allemagne 90 neuf zéro

reż. Jean-Luc Godard / Francja, Niemcy 1991 / 62’

napisy: polskie i angielskie

Retrospektywa: Jean-Luc Godard

2 razy 50 lat kina francuskiego, Alphaville, czyli dziwne przygody Lemmy’ego Cautiona, Armida, British Sounds, Charlotte i Véronique lub Wszyscy chłopcy mają na imię Patryk, Chinka, Co złego dzieje się ze światem, Detektyw, Do Thomasa Wainggai (Epizod filmu Przeciw zapomnieniu), Do utraty tchu, Dwie lub trzy rzeczy, które wiem o niej, Dzieci bawią się w Rosję, Dzieciństwo sztuki, Film jak inne, Film Socjalizm, Francja, zabawa dwojga dzieci (I), Francja, zabawa dwojga dzieci (II), Historia wody, Historia/e kina (I), Historia/e kina (II), Historia/e kina (III), Imię Carmen, Jak leci?, Jeden plus jeden, JLG/JLG – Autoportret grudniowy, Kamera-oko , Karabinierzy, Katastrofa, Kino-ulotki, Kobieta jest kobietą, Kobieta zamężna, Kokietka, Król Lear, Lekkie i ciężkie. Lekkie rozmowy o ciężkich tematach pomiędzy dwojgiem przyjaciół , Lenistwo (epizod w Siedem grzechów głównych), List do Freddy’ego Buache, List do Jane, Made in USA, Métamorphojean, Męski, żeński: 15 scen z życia , Miłość (w) Miłość i wściekłość , Modlitwy za refuseników, Modlitwy za refuseników (2), Montparnasse-Levallois, Mozart na zawsze, Na moje nieszczęście, Nadzieja / Mikrokosmos , Nasza muzyka, Niemcy, rok 90 – punkt zero, Notatki na temat filmu Zdrowaś Mario, Nowa fala, Numer dwa, Operacja ‘beton’, Osobliwa szajka, Ostatnie słowo, Pasja, Plus Oh!, Pochwała miłości, Początek XXI wieku, Pogarda, Powrót Charlotte, Pozdrawiam cię, Sarajewo, Pravda, Prawdziwy fałszywy paszport, Quand la gauche sera au pouvoir, Radosna wiedza, Ratuj się kto może, Reklamy dla Girbaud, Scenariusz do Ratuj się kto może, Scenariusz filmu Pasja, Służąca do wszystkiego, Spotkanie z Woodym Allenem, Stare miejsce, Szalony Piotruś, Sześć razy dwa, albo ponad i poza komunikacją (I), Sześć razy dwa, albo ponad i poza komunikacją (II), Sześć razy dwa, albo ponad i poza komunikacją (III), Sześć razy dwa, albo ponad i poza komunikacją (IV), Tu i wszędzie, Utopie, Uważaj z prawej, W hołdzie Erykowi Rohmerowi, W mroku czasów (w) Dziesięć minut później: wiolonczela, Walki we Włoszech, Weekend, Wiatr ze wschodu, Wielki oszust (w:) Najpiękniejsze oszustwa świata, Wielkość i upadek drobnego przemysłu filmowego, Włodzimierz i Róża, Wolność i ojczyzna, Wszyscy się przechadzaliśmy, Wszystko w porządku, Wybrane momenty z historii kina, Zapłata z góry albo miłość w roku 2000, Zdrowaś Mario, Zmienić obraz, Żołnierzyk, Żyć własnym życiem

Indeks cyklu

"Jako krytyk uważałem już siebie za filmowca. Dzisiaj nadal uważam siebie za krytyka, i jestem nim w jakimś stopniu bardziej, niż kiedykolwiek przedtem. Zamiast napisać artykuł realizuję film, do którego wprowadzam kategorie krytyczne. Traktuje samego siebie jako eseistę, tworzę eseje w formie opowiadań, które nie są napisane, tylko sfilmowane".

(Jean-Luc Godard)

Retrospektywa pod patronatem francuskojęzycznej telewizji TV5Monde.

oraz Centre Pomidou i Amasady Francji

"Jego dzieła lokują się pomiędzy kinem, a innymi sztukami; pomiędzy awangardą filmową, a kinem fabularnym pozostającym pod presją komercyjną; pomiędzy kinem, a telewizją i sztuką wideo; pomiędzy fikcją, a dokumentem; pomiędzy narracją, a ekspresją liryczną; pomiędzy perspektywą autorską, którą (w pewnym sensie) stworzył i której pozostaje przykładem przywoływanym aż do znudzenia często, a twórczością oddawaną coraz bardziej we władanie umysłu i wyobraźni widza".

(Ryszard Kluszczyński)  

Jean-Luc Godard to wielki eksperymentator, współtwórca rewolucyjnego nurtu - Francuskiej Nowej Fali, członek ekipy Les cahiers du cinéma, odważnie manifestujący swoją swobodę twórczą. Urodzony 3 grudnia 1930 roku w Paryżu w wysoko sytuowanej rodzinie o korzeniach szwajcarskich, spędza dostatnie dzieciństwo we Francji. Po wybuchu wojny rodzina wyjeżdża do Szwajcarii i Jean-Luc staje się jej naturalizowanym obywatelem. W 1948 powraca do Paryża. Pasją reżysera miała stać się etnologia, którą studiował na Sorbonie, ale wkrótce zaczyna odwiedzać pewien kinofilski klub w Dzielnicy Łacińskiej. Tam też styka się z uznawanym i cenionym teoretykiem filmu André Bazinem oraz późniejszymi współtwórcami Nowej Fali, François Truffautem, Jacquesem Rivettem oraz Ericem Rohmerem. Wkrótce wydaje wraz z tymi reżyserami pięć numerów Gazette du cinema. Uprawia wówczas krytykę filmową pod pseudonimem Hans Lucas oraz staje się współproducentem filmów Rivetta i Rohmera. Rodzice odmawiają dalszego wsparcia finansowego i Godard zaczyna prowadzić cygańskie życie. Pisze recenzje dla Les cahiers du cinéma (1952). Rok poźniej udaje się z ojcem w podróż po Ameryce Południowej i tam powstają pierwsze próbki filmów Godarda. W 1953 powraca do Szwajcarii, żeby pracować jako konstruktor przy projekcie tamy. Za zarobione pieniądze realizuje swój pierwszy filmik dotyczący budowy tamy Operacja beton (1954).

W 1956 roku pisuje równocześnie dla Les cahiers... i Arts. Wkrótce zostaje prasowym attache w Artistes Associes i kręci swój pierwszy francuskojęzyczny film Charlotte et Veronique. Wkrótce powstaje także Charlotte et son Jules, będący hołdem dla Jeana Cocteau. W 1958 roku zaczyna pracować z Truffautem przy tygodniku Temps de Paris, redaguje tam kolumnę poświęconą plotkom z filmowego światka, pisuje filmowe scenariusze, ale przede wszystkim zajmuje się krytyką filmową. W 1960 zaczyna pracę nad głośnym Do utraty tchu. W Szwajcarii poślubia młodą aktorkę Annę Karinę - późniejszą gwiazdę jego filmów. W Genewie kręci Żołnierzyka na temat brudnej wojny w Algierze i odtąd zaczyna się jego wyścig z cenzurą. Film zostaje wyświetlony dopiero trzy lata później. Do utraty tchu staje się natomiast estetycznym manifestem Francuskiej Nowej Fali. Dzięki filmowi wschodzi nowa gwiazda - Jean-Paul Belmondo. Szybko powstają kolejne ambitne realizacje filmowe, m.in. Karabinierzy, dedykowani Jeanowi Vigo. Film okazuje się jednak porażką i wznieca ostrą krytykę. Godard bierze także udział w wielu międzynarodowych kooperatywach artystycznych, m.in. RoGoPaG. W 1964 roku zakłada wraz z żoną własną wytwórnię Anouchka Films. Tam powstaje Kobieta zamężna, którą cenzura potnie za sceny topless. Krótko po realizacji Szalonego Piotrusia Godard rozstaje się z żoną. Po rozwodzie powstaje film Męski-żeński (1966), to ciąg życia - tego, co człowiek wie o sobie i czego nie wie, ciąg jego praktycznych zachowań i pustych chwil, życie przesypujące się jak piasek w klepsydrze. Godard patrzy na swoich bohaterów beznamiętnie i przenikliwie, jak badacz obserwujący faunę ziemi. Bohaterka filmu Dwie lub trzy rzeczy, które wiem o niej (Deux ou trois choses quo je sais d'elle, 1966) jest mężatką, której nie wystarcza zarabianych przez męża pieniędzy, by realizować lansowany przez reklamę i obowiązujący styl życia i ubrania. Dorabia, więc amatorską prostytucją. W Made in USA (1967) powracają raz jeszcze wszystkie motywy twórczości Godarda, stapiając się w wielki, fantastyczny i groteskowy paszkwil na zamerykanizowaną cywilizację przyszłości, w której bogactwo sąsiaduje z gwałtem i wyzwala jego istnienie. Ten sam problem porusza także Godard w Week-endzie (1968). Po roku 1967 w filmografii Godarda nastąpił okres rewolucyjny. Reżyser określił wtedy większość produkcji filmowych jako "burżuazyjne" i tym samym bezcelowe.

Twórczość Godarda ilustruję ewolucję jego poglądów. Zaczynając od buntu w imię dość nieokreślonej, odczuwalnej emocjonalnie wolności indywidualnej, doszedł w końcu do wizji zdominowanej przez politykę i rewolucję, ukazał przenikliwy i okrutny obraz cywilizacji i jej perspektyw. W 1970 r. niektórzy krytycy zaczęli mówić o "artystycznej śmierci" Godarda, który związał się z grupą Dżigi Vertova, produkującą filmy polityczne, a której jednym z głównych założeń była zasada eliminacji z filmu tego wszystkiego, co jest wynikiem talentu osobistego i indywidualności reżyserskiej. Godard współpracował z grupą od końca lat 60., realizując filmy polityczne pod kontrolą liderów rewolucji, stanowiące tylko ilustrację do dyskusji politycznych. W latach 1968-72 kręcił też filmy na zamówienie telewizji francuskiej, niemieckiej, włoskiej, angielskiej i czeskiej. Nie były one jednak emitowane, ponieważ uznano je za nieprzystępne dla widza telewizyjnego.

W roku 1972 wytwórnia Gaumont sfinansowała film Tout va bien (Wszystko w porządku), reklamowany jako wielki come back Godarda. Był to pierwszy film fabularny od czasu Week-endu, negacja istniejącego porządku społecznego. Był to ostatni projekt zrealizowany przez grupę Dżiga Vertov. Pozwolił on reżyserowi nawiązać ponowne stosunki z producentami, co doprowadziło w końcu do założenia spółki SONIMAGE w Grenoble. Godard był zarazem jej pracownikiem i dyrektorem. Wyposażona w nowoczesną aparaturę elektroniczną umożliwiła mu eksperymenty nad sposobami komunikowania. W efekcie powstał dziesięciogodzinny serial telewizyjny, emitowany w 1976 r. przez francuską stację regionalną FR3 Six fois deux - sur et sous la communication. Na taśmie video został też zrealizowany film Numero deux (1975), wyświetlany w kinach. Jedynym tematem filmu - powiedział reżyser - są trzy przedziały wieku: malcy, dorośli i starzy. W 1979 powstał film Sauve qui peut (la vie) (TVP: Ratuj się kto może(życie)), który krytyka oceniła bardzo niepochlebnie: Weźcie jakikolwiek film Claude'a Sauteta, posiekajcie go, zlepcie fragmenty nie licząc się ze ścieżką dźwiękową, a otrzymacie "Ratuj się kto może (życie)".

Passion, zrealizowana w 1981 r. jest znowu filmem o fabule trudnej do opowiedzenia. W uprzemysłowionej wsi kręcony jest film. Reżyser (niezwykła rola Jerzego Radziwiłłowicza), całkowicie oddany wizji wymarzonego dzieła, przedłuża jego realizację swoimi rozterkami twórczymi. W filmie zastosowano eksperymenty dźwiękowe i scenograficzne, typowe dla twórczości Godarda. W 1983 r. na festiwalu w Wenecji Jean-Luc Godard otrzymał Złotego Lwa za film Imię Carmen (1982), już w tytule nawiązując do opowiadania Prospera Merimee i opery Bizeta. Carmen jest w nim terrorystką, zaś zakochany w niej mężczyzna to strażnik. Zrealizowany w 1983 r. film Je vous salue, Marie, (TVP: Bądź pozdrowiona, Mario) poruszający w specyficzny dla Godarda sposób temat Zwiastowania, wywołał szereg protestów środowisk katolickich. Kolejne filmy to Detektyw (Detective, 1984) i Soigne ta droite (1987) - będące coraz wyraźniejszym dążeniem do abstrakcji, do suchych eksperymentów z tworzywem filmowym, odwołującym się do inteligencji, nie do wrażliwości. W 1990 na festiwalu w Cannes Godard pokazał film Nouvelle Vague. Alain Delon - alter ego reżysera wyraża tu niespodziewanie pochwałę kina sfabularyzowanego, którego patronami czyni Godard, obficie w filmie cytowanych pisarzy amerykańskich: Faulknera i Chandlera. Proponuje też, jak w każdym swoim dziele, refleksję nad obrazem - jego rolą i miejscem w filmie. W 1991 r. na zamówienie producentki telewizyjnej Nicole Ruelle powstał Allemagne Annie 90 neuf zero (Niemcy roku 90, dziewięć zero), przeznaczony dla kin twórczy, kreacyjny dokument jak określił go Godard, w którym oczami starego tajnego agenta NRD, który stara się przedostać na Zachód, reżyser przygląda się Niemcom Wschodnim w dobie zburzenia muru berlińskiego.

W 1995 r. 64. letni Jean-Luc Godard otrzymał Nagrodę im. Teodora W. Adorno za całokształt twórczości. Zdaniem komitetu decydującego o tym wyróżnieniu to jeden z największych estetyków awangardy XX wieku. Nagroda Adorno jest przyznawana, od 1977 co trzy lata.

Wybrana filmografia:

• 1954 - Operation beton / Opération 'Béton' / Operation Concrete

• 1957 - Charlotte et Véronique, ou Tous les garçons s'appellent Patrick / All the Boys Are Called Patrick

• 1958 - Charlotte et son Jules / Charlotte and Her Jules

• 1960 - Do utraty tchu / À bout de souffle / Breathless

• 1960 - Żołnierzyk/ Le petit soldat / The Little Soldier

• 1961 - Kobieta jest kobietą / Une femme est une femme / A Woman Is a Woman

• 1962 - Żyć własnym życiem / Vivre sa vie: Film en douze tableaux / My Life to Live

• 1962 - Karabinierzy / Les carabiniers / The Carabineers

• 1963 - Pogarda / Le mépris / Contempt

• 1964 - Osobliwa szajka / Bande à part / Band of Outsiders

• 1964 - Kobieta zamężna / Une femme mariée

• 1965 - Alphaville

• 1965 - Szalony Piotruś / Pierrot le fou / Crazy Pete

• 1966 - Męski-żeński: 15 scen z  życia / Masculin, féminin: 15 faits précis / Masculine, Feminine: In 15 Acts

• 1966 - Dwie lub trzy rzeczy, które o niej wiem / 2 ou 3 choses que je sais d'elle / Two or Three Things I Know About Her

• 1966 - Made in U.S.A.

• 1967 - Chinka / La chinoise / The Chinese

• 1967 - Weekend / Week End

• 1972 - Wszystko w porządku / Tout va bien / Everything's All Right

• 1980 - Ratuj się, kto może. (Życie) / Sauve qui peut (la vie) / Every Man for Himself

• 1982 - Pasja / Passion

• 1983 - Imię Carmen / Prénom Carmen / First Name: Carmen

• 1984 - Pozdrawiam Cię, Mario / Je vous salue, Marie / Hail Mary

• 1985 - Detektyw / Détective 

• 1987 - Król Lear / King Lear

• 1990 - Nouvelle Vague / New Wave

• 1991 - Niemcy, rok 90 - punkt zerowy / Deutschland Neu(n) Null

• 1991 - Contre l'oubli / Lest We Forget

• 1993 - Na moje nieszczęście / Hélas pour moi / Oh, Woe Is Me

• 1993 - Les enfants jouent a la Russie

• 1995 - JLG/JLG - autoportrait de décembr / JLG by JLG

• 1995 - Deuxfois cinquante ans de cinema francais

• 1997 - Histoire du cinema francais: Seul le cinema (z cyklu "Historia francuskiego kina")

• 1997 - Fatale beaute (tv)

• 1998 - Les signes parmi nous / The Old Place

• 1998 - Histoire(s) du cinema: La monnaie l'absolu (z cyklu: "Historia francuskiego kina")

• 1998 - Histoire(s) du cinema: Le controle de l'univers (z cyklu: "Historia francuskiego kina")

• 2000 - De l'origine du XXIe siècle / Origins of the 21st Century

• 2001 - Pochwała miłości / Eloge de l'amour / In Praise of Love

• 2002 - Liberte et partie / Liberty and Homeland

• 2002 - 10 minut później: Wiolonczela / Ten Minutes Older: The Cello

• 2004 - Nasza muzyka / Notre musique / Our Music

• 2010 - Film Socialisme / Socialism