Szaleństwo Almayera

Almayer’s Folly / La folie Almayer

reż. Chantal Akerman / Belgia, Francja 2011 / 127’

napisy: polskie i angielskie

Panorama

Alpy, Bestie z południowych krain, Chapiteau Show, Choked, Continuity, Cut, Czarna krew, Cztery słońca, Czwarty wymiar, Dziurka od klucza, Hanezu, Holy Motors, Jajko i kamień, Kid-Thing, Klip, Like Someone in Love, Mekong Hotel, Miłość, Na zawsze Laurence, Nana, Nasze dzieci, Niebieski ptak, Ostatnia zima, Po bitwie, Pocztówki z zoo, Podziemie, Powrót do Birmy, Proste życie, Rok tygrysa, Salsipuedes, Siostra twojej siostry, Szaleństwo Almayera, Twoja siostra, W drodze, Wiedźma wojny, Wrong, Za wzgórzami, Życie bez zasad

Indeks cyklu

Belgijska reżyserka, Chantal Akerman swój najnowszy film - Szaleństwo Almayera (Almayer's Folly), adaptację debiutanckiej powieści Josepha Conrada Korzeniowskiego z 1895 roku pod tym samym tytułem, pokaże w sekcji "Panorama" 12. MFF T-Mobile Nowe Horyzonty.

Akcja przygodowo-romansowej powieści Conrada rozgrywa się w scenerii wyspy Borneo, gdzie osiadł główny bohater, holenderski kupiec Kaspar Almayer, zajmujący się handlem rzecznym. Obsesją Almayera staje się plan, by w sercu dżungli zbudować ogromny dom w stylu europejskim, czym naraża się na śmieszność w lokalnym środowisku. Śmieszność i pogardę wywołuje też pragnienie Almayera, żyjącego wśród Malajów, zapewnienia ukochanej córce, Ninie, mimo iż ta jest niechętnie widzianą w towarzystwie pół-Malajką, statusu społecznego i majątku. W wiecznie niedokończonym, popadającym w ruinę domu krytycy doszukiwali się przede wszystkim metafory życia na styku dwóch znoszących się kultur, Zachodu i Wschodu, targanego sprzecznymi ambicjami i uczuciami.

Zarówno w tej, jak i w innych powieściach Korzeniowskiego (1857 - 1924) odzywają się doświadczenia dzieciństwa i młodości pisarza. Jako kilkulatek znalazł się wraz z rodzicami na pustkowiu w głębi Rosji, jego ojciec Apollon został skazany przez carskie władze za działalność konspiracyjną na zesłanie w Wołogdzie. Panujące tam surowe warunki były bezpośrednią przyczyną przedwczesnej śmierci na gruźlicę matki Konrada i w zaledwie 4 lata później jego chorującego na depresję ojca. Ostatecznie osieroconym dwunastolatkiem zajmował się wuj Tadeusz Bobrowski. Egzotyczne jak na syna polskiego szlachcica marzenie, by zostać kapitanem statku, popchnęło siedemnastoletniego Korzeniowskiego do wyjazdu do Marsylii, gdzie rozpoczął marynarską karierę, trwającą do 1894 roku. Pływając na statkach, zwiedził niemal cały świat. Punktem zwrotnym okazał się dla niego pobyt w Afryce, gdzie z ramienia Belgijskiej Spółki Akcyjnej do Handlu z Górnym Kongiem objął komendę na parowcu, pływającym po górnym biegu rzeki Kongo. To, co tam zobaczył, głęboko nim wstrząsnęło. Dotarł do niego cały obłęd kolonialnego przedsięwzięcia, bezwzględny wyzysk tubylczej ludności i bogactw naturalnych, trudna do ogarnięcia chciwość Europejczyków. Kongo w jego oczach to piekielny kocioł, wywołujący chorobę ciała i duszy. By ratować się przed wszechogarniającą rozpaczą, zaczął pisać swoją pierwszą książkę - Szaleństwo Almayera.

Chantal Akerman przenosi akcję powieści w bliżej nieokreśloną współczesność, a faktycznym miejscem akcji jest u niej Kambodża. Film, bardziej niż adaptacją, wydaje się melancholijną impresją na temat powieści Korzeniowskiego. Reżyserce zależy przede wszystkim na oddaniu dekadenckiej atmosfery pierwowzoru - ambiwalentnej fascynacji odmiennymi kulturami, chorobliwego wyobcowania Europejczyków, zmagań jednostki ze światem reprezentowanym przez siły natury. W centrum historii znajduje się niejasna relacja Almayera i Niny, ojca, pragnącego uczynić z niej swoją wymarzoną kobietę, ideał, łączący europejskie wyrafinowanie z egzotycznym pięknem i dojrzewającej córki, dotkniętej obsesjami ojca jak piętnem, próbującej uwolnić własną kobiecość z sideł męskich wyobrażeń i miłości, starej i nowej. Akerman miesza języki, miejsca i światy, kolory skóry, chronologię, odwraca role. Tytułową postać zagrał w filmie młodzieńczy, jasnowłosy Stanislas Merhar, bezradny, trawiony tropikalną gorączką Obcy, Ninę - niezwykła debiutantka, posągowa, mroczna, przypominająca smukłe drzewo wyrastające ze środka dżungli, Aurora Marion.

Zwiastun Almayer's Folly

Tworczość filmowa Chantal Akerman, belgijskiej reżyserki mieszkającej we Francji (ur. w 1950 roku), stanowi na tle europejskiej kinematografii przypadek szczególny. Jej dorobek zaliczany do nurtu post nowej fali, wraz z realizacjami Philippe'a Garrela i Jeana Eustache'a, wykracza poza ramy tradycyjnie pojmowanego kina.

Zadebiutowała w 1968 roku krótkometrażowym, zrealizowanym za własne pieniądze, inspirowanym kinem Jeana-Luca Godarda, filmem Saute ma ville. Od początku tworzy w nurcie kina feministycznego. Szerszej publiczności dała się poznać w roku 1975 fabułą Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles. Przez 3 godziny i 20 minut projekcji widz towarzyszy codziennym domowym czynnościom pani Dielman, wykonywanym z nienaganną punktualnością, nie wykluczając wizyt składanych przez klientów. Powolność akcji zbliżona do naturalnego rytmu, nieruchome ujęcia, trwanie wydarzeń w czasie i przestrzeni, przekładające na język filmu egzystencjalne doświadczenia bohaterów, staną się najbardziej charakterystyczną cechą formalną kina belgijskiej realizatorki. Z wyjątkową swobodą, porusza społeczne tabu, o miłości lesbijskiej opowiedziała w Je tu il elle (1974).

Chantal Akerman ma w swym dorobku także eseje filmowe o autobiograficznych akcentach (News from Home, 1976), swobodną adaptację La prisonniere Marcela Prousta - La captive (1999), zbliżoną w sposobie realizacji do Jeanne Dielman…, dokumenty (D'Est, 1993; Sud, 1999; De l'autre côté, 2002) oraz filmy zakorzenione w kulturze żydowskiej (Histoires d'Amérique: Food, Family and Philosophy, 1988), z której wywodzi się pochodząca z Polski rodzina artystki. Dziennik jej babki, Sidonii Ehrenberg, zainspirował po części powstanie jej filmu Demain on déménage (2004). Jako autorka instalacji i fotografii powstałych na bazie własnych filmów wprowadza kino do sal muzealnych i galerii.